ปรีดีกับแรงงาน นโยบายแรงงานสมัยคณะราษฎร

 

 

นโยบายแรงงานหลังการอภิวัฒน์ของรัฐบาลคณะราษฎรมีความเปลี่ยนแปลงและเป็นธรรมต่อกรรมกรหรือแรงงานชัดเจนและเป็นรูปธรรมกว่าสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์ โดยแนวคิดและนโยบายแรงงานของคณะราษฎรและนายปรีดี พนมยงค์ ในช่วงต้นการอภิวัฒน์กลับมีการศึกษาค่อนข้างน้อยทั้งที่คณะราษฎรริเริ่มแนวคิดแรงงานมาจากหลัก 6 ประการ ในประกาศคณะราษฎร ข้อที่ 3 “จะต้องบำรุงความสมบูรณ์ของราษฎรในทางเศรษฐกิจ โดยรัฐบาลใหม่จะจัดหางานให้ราษฎรทำ จะวางโครงการเศรษฐกิจแห่งชาติ ไม่ปล่อยให้ราษฎรอดอยาก”

บทความนี้จะชี้ให้เห็นการ ‘บำรุงความสมบูรณ์ของราษฎรในทางเศรษฐกิจ’ ของราษฎรผ่านเค้าโครงการเศรษฐกิจหรือสมุดปกเหลือง พระราชบัญญัติว่าด้วยสำนักงานจัดหางานพุทธศักราช 2475 พระราชบัญญัติสำนักงานจัดหางานประจำท้องถิ่น พ.ศ. 2475 และพระราชบัญญัติสอบสวนภาวะกรรมกร พ.ศ. 2479 อาจถือได้ว่าพระราชบัญญัติทั้ง 3 ฉบับนี้เป็นจุดตั้งต้นแนวทางสวัสดิการและคุ้มครองแรงงานไทย

 

นโยบายแรงงานในสมัยรัฐบาลคณะราษฎร

รัฐบาลสมัยคณะราษฎรจึงได้ตรา “พระราชบัญญัติว่าด้วยสำนักจัดหางาน พ.ศ. 2475” ขึ้น พระราชบัญญัติฉบับนี้ให้สิทธิแก่เอกชนที่จะประกอบอาชีพในทางจัดตั้งสำนักงานรับจัดหางานให้แก่ราษฎรสองเดือนถัดมารัฐบาลได้ตรา “พระราชบัญญัติสำนักงานจัดหางานประจำท้องถิ่น พ.ศ. 2475” ขึ้นและประกาศใช้บังคับโดยพระราชบัญญัติฉบับนี้กำหนดให้จัดตั้งสำนักงานกลางจัดหางานขึ้นในจังหวัดพระนคร และธนบุรีทำหน้าที่จัดหางานให้แก่ราษฎร

นายปรีดี พนมยงค์ ให้ความสำคัญกับแรงงาน และการมีงานทำของราษฎรเป็นอย่างมาก โดยได้เคยกล่าวไว้ว่า “แรงงานนั้น เป็นบ่อเกิดแห่งความไพบูลย์” หมายถึง การทำงานหรือแรงงานเป็นบ่อเกิดของความไพบูลย์จึงเป็นหน้าที่ของทุกคนในสังคมอีกเช่นเดียวกันที่จะลงแรงร่วมใจกันก่อให้เกิดความสมบูรณ์พูนสุขและความเจริญรุ่งเรืองให้กับประเทศชาติและราษฎรโดยละเว้นการเบียดเบียนเอารัดเอาเปรียบเพื่อนมนุษย์ นายปรีดีเคยกล่าวถึงการปรับค่าจ้างแรงงานของกรรมกรหลังการอภิวัฒน์ไว้ว่า

 

“...กรรมกรทั่วไปค่าแรงเดือนละ 15 บาท เมื่อเปลี่ยนแปลงการปกครองแล้ว เราก็ได้ปรับขึ้นให้เป็น 20 บาท…”[1]

 

ภายหลังระบอบใหม่ ได้มีการตื่นตัวในการเรียกร้องสิทธิของกรรมกรหรือแรงงานมากขึ้นเช่นมีการก่อตั้งสมาคมรถรางที่มีกรรมกรสังกัดขึ้น มีการเผยแพร่ข้อเขียนผ่านหนังสือพิมพ์ มีการร้องทุกข์  มีการขยายตัวของการประท้วง มีการนัดหยุดงาน และมีการถวายฎีกาทั้งในหมู่กรรมกรรถราง กรรมกรรถไฟมักกะสัน กรรมกรปูนซีเมนต์ กรรมกรโรงสี กรรมกรโรงเลื่อย กรรมกรรถลาก และกรรมกรโรงพิมพ์ นอกจากนี้ยังมีนโยบายที่สะท้อนให้เห็นว่าปัญหาแรงงานเป็นประเด็นสาธารณะที่ได้รับความใส่ใจจากรัฐบาลคณะราษฎรอย่างสำคัญ

 

 

นโยบายด้านแรงงานของรัฐบาลคณะราษฎรเริ่มต้นครั้งแรกด้วยการประกาศใช้ พระราชบัญญัติว่าด้วยสำนักงานจัดหางาน พุทธศักราช 2475 ในวันที่ 31 สิงหาคม พ.ศ. 2475 หัวใจของกฎหมายฉบับนี้ ว่าด้วยการที่สภาผู้แทนราษฎรถวายคำปรึกษาว่า สมควรออกกฎหมายว่าด้วยสำนักงานจัดหางานเพื่อรักษาผลประโยชน์ของพวกกรรมกรโดยมีหน้าที่คิดสินจ้างในการเป็นคนกลาง ระหว่างนายจ้างผู้ต้องการลูกจ้างกับลูกจ้าง หรือเสมียน คนใช้ หรือกรรมกรอื่นๆ ผู้ต้องการหางานทำและระบุไว้ในมาตรา 11 ดังนี้

 

“มาตรา 11 กิจการของสำนักงานจัดหางาน คือช่วยเหลือให้นายจ้างกับลูกจ้างได้ติดต่อกันได้ เพื่อการทำสัญญาจ้างเท่านั้น

การงานกิจธุระทั้งหลายของสำนักงานนี้ ห้ามมิให้เป็นไปเพื่อหรือเกี่ยวข้องแก่การเมือง หรือการทางศาสนา”[2]

 

 

 

ต่อมาได้มีการออกพระราชบัญญัติสำนักงานจัดหางาน ประจำท้องถิ่น พุทธศักราช 2475 ซึ่งเป็นการออกระเบียบบังคับเพื่อช่วยเหลือนายจ้างและลูกจ้างครั้งแรกดังมีใจความสำคัญว่า “สภาผู้แทนราษฎรถวายคำปรึกษาว่า สมควรวางระเบียบจัดตั้งสำนักงานกลางจัดหางานขึ้นในกระทรวงมหาดไทย และจัดตั้งสำนักงานจัดหางานขึ้นทุกท้องถิ่น เพื่อช่วยเหลือนายจ้างและลูกจ้างในเรื่องผลประโยชน์อันมีอยู่ต่อกันในส่วนการงาน”

และเป็นพระราชบัญญัติฯ ที่มีการช่วยเหลือกรรมกรและแรงงานในท้องถิ่นครั้งแรกๆ โดยเริ่มที่เขตพระนครและธนบุรีดังนี้

“มาตรา ๕ ให้นายอำเภอจัดตั้งสำนักงานจัดหางานประจำท้องถิ่นขึ้นในจังหวัดพระนครและธนบุรี เรียกว่าสำนักงานจัดหางานประจำท้องถิ่น สำนักงานเหล่านี้ต้องจัดการโดยไม่คิดมูลค่า”

 

 

ในการประชุมคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 27 เมษายน พ.ศ. 2477 นายปรีดีได้เสนอให้จัดตั้งคณะกรรมการควบคุมกรรมกร ในคณะกรรมการชุดนี้มีนายถวัติ ฤทธิเดชในฐานะของผู้นำกรรมกรรถราง ได้ร่วมเป็นหนึ่งในคณะกรรมการฯ กับอีก 10 ท่าน ได้แก่ พระยาสุนทรพิพิธ  พันตรีหลวงอดุลเดชจรัส  ขุนสมาหารหิตะคดี  นายไต๋ ปาณิกบุตร  นายร้อยโททองคำ คล้ายโอภาส  นายร้อยโทเณร ตาละลักษณ์  นายชุณห์ ปิณฑานนท์ นายฟัก ณ สงขลา นายกสมาคมกรรมกรโรงพิมพ์ และนายกสมาคมประชานุกูล

หน้าที่ของคณะกรรมการควบคุมแรงงาน คือ พิจารณาปัญหาของผู้ใช้แรงงานกลุ่มต่างๆ ด้วยการศึกษาปัญหากรรมกรในประเทศสยาม (Commission of Study) จนกว่าจะมีการตรากฎหมายแรงงานขึ้น และมีวาระทำงานนับตั้งแต่ พ.ศ. 2477 กระทั่งเมื่อ พ.ศ. 2479 ขณะที่นายปรีดี ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทยได้ผลักดันให้มีการตราพระราชบัญญัติสอบสวนภาวะกรรมกร พ.ศ. 2479 ขึ้น โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อดูแลสวัสดิการในการทำงานของกรรมกรอาจกล่าวได้ว่าเป็นจุดตั้งต้นแนวทางสวัสดิการและคุ้มครองแรงงาน และต่อมาได้มีการจัดตั้งคณะกรรมการควบคุมกรรมกรของคณะราษฎรนี้ เป็นการรับฟังปัญหา ศึกษาวิธีการแก้ไข และผสานแนวร่วมกรรมกรกับคณะราษฎรอย่างเป็นรูปธรรมครั้งแรก

จากการตราพระราชบัญญัติว่าด้วยสำนักงานจัดหางาน พุทธศักราช 2475 ของรัฐบาลคณะราษฎร และการจัดตั้งคณะกรรมการควบคุมกรรมกรภายใต้ข้อเสนอของนายปรีดีสะท้อนการแก้ไขปัญหากรรมกรให้เป็นระบบและให้กรรมกรเข้ามามีส่วนร่วมในการศึกษาปัญหากรรมกรเองของระบอบใหม่กระทั่งส่งผลให้มีการดำเนินการตามกฎหมาย มีงบประมาณสนับสนุน ดำเนินการตามระเบียบเวลาซึ่งแตกต่างจากในสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์ที่ไม่ได้มีการแก้ไขปัญหากรรมกรอย่างเป็นรูปธรรม

 

ปรีดีกับแรงงานในเค้าโครงการเศรษฐกิจ

 

 

การกล่าวถึงกันมากนัก เช่นน้อยคนที่จะทราบว่า ปรีดีเป็นผู้สนับสนุนให้มีวันกรรมกร ขึ้น ครั้งหนึ่งยังเคยมอบหมายให้ หม่อมเจ้าสกลวรรณกร วรวรรณ ไปแสดงสุนทรพจน์เนื่องในวันกรรมกร

ใน “เค้าโครงการเศรษฐกิจ” ปรากฏทรรศนะเรื่องแรงงานและเศรษฐกิจของปรีดี อย่างละเอียดขึ้น และมีเป้าหมายเพื่อบำรุงความสุขสมบูรณ์ของราษฎรในทางเศรษฐกิจตามหลัก 6 ประการ อย่างเด่นชัดโดยในเค้าโครงการฯ นี้ ประกอบด้วย 3 ส่วนหลัก ได้แก่

ส่วนแรก เป็นคำชี้แจงเค้าโครงการเศรษฐกิจมี จำนวน 11 หมวด

ส่วนที่ 2 เป็นร่างพระราชบัญญัติว่าด้วยการประกันความสุขสมบูรณ์ของราษฎร มีจำนวน 5 หมวด

ส่วนที่ 3 เป็นร่างพระราชบัญญัติว่าด้วยการประกอบเศรษฐกิจ จำนวน 5 หมวด[3]

หลักอันเป็นกรอบพื้นฐานของระบบเศรษฐกิจใหม่ในเค้าโครงฯ นี้คือ แนวคิดที่ให้รัฐบาลเป็นผู้จัดการเศรษฐกิจเสียเอง และประเภทแรงงานที่ปรีดี เสนอไว้ในช่วงเวลานั้น จะหมายถึงกลุ่มแรงงาน 3 ประเภท ได้แก่ ชาวนา กรรมกรในโรงงานอุตสาหกรรม และข้าราชการ[4]

มโนทัศน์ของปรีดี ในเรื่องแรงงานที่เสนอต่อรัฐบาลคณะราษฎรในเค้าโครงฯ ฉบับนี้ คือ รัฐบาลจำต้องดำเนินวิธีละม่อม คือ ต้องอาศัยการร่วมมือระหว่างคนมีกับคนจน รัฐบาลต้องไม่ประหัตประหารคนมี[5] และการจัดเศรษฐกิจโดยรัฐบาลต้องระวังมิให้มนุษย์กลายเป็นสัตว์ ตามที่ปรีดี กล่าวไว้ว่า

 

“ผู้ที่อ่านโดยมีอุปาทานร้ายมักจะเหมาทันทีว่า การที่รัฐบาลประกอบเศรษฐกิจเสียเองนี้ จะทำให้มนุษย์กลายเป็นสัตว์ กล่าวคือผู้หญิง จะมิเป็นของกลางไปหมดหรือ ชีวิตในครอบครัวจะไม่มี คนจะหมดความมานะพยายามในการที่จะช่วยส่งเสริมความเจริญ คำกล่าวนี้ ถ้ามีผู้กล่าว ก็คงจะใส่ร้ายโดยไม่ตรึกตรอง”[6]

 

ส่วนการควบคุมแรงงานนั้น ปรีดี เสนอให้แบ่งงานออกเป็น “สหกรณ์” เพราะในขณะนั้น สยามมีพลเมือง 11 ล้านคน ถ้าการประกอบเศรษฐกิจขึ้นตรงต่อรัฐบาลกลางอาจจะตรวจตราไม่ทั่วถึงจึงเสนอให้แบ่งเป็นสหกรณ์ โดยให้ราษฎรซึ่งเป็นสมาชิกของสหกรณ์ จะได้รับเงินเดือนจากสหกรณ์นั้นตามอัตรา และต้องทำงานตามกำลังตามความสามารถ โดยสหกรณ์นี้จะดำเนินการตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจแห่งชาติ[7]

“เค้าโครงการเศรษฐกิจ” หรือ “สมุดปกเหลือง” ฉบับนี้ ปรีดีได้ต่อยอดและวางแผนเรื่องแรงงานให้ชัดเจนขึ้นกว่าในพระราชบัญญัติว่าด้วยสำนักงานจัดหางาน และจากเดิมที่คณะราษฎรได้ประกาศไว้ว่า รัฐบาลใหม่จะหางานให้ราษฎรทุกคนทำ จะวางโครงการเศรษฐกิจแห่งชาติ ไม่ปล่อยให้ราษฎรอดอยากนั้น ปรีดียังชี้ว่า ถ้าดำเนินการตามเค้าโครงฯ นี้จะบรรลุเป้าหมายของหลัก  6 ประการได้โดยเฉพาะแนวคิดหลักในการประกันสิทธิแรงงาน ดังนี้

1. ให้รัฐบาลเป็นผู้ประกอบการเศรษฐกิจเสียเอง ราษฎรทุกคนจะมีงานทำ โดยเหตุที่รัฐบาลรับราษฎรทั้งหมดเข้าทำงานเป็นข้าราชการ

2. เด็ก คนป่วย คนพิการ คนชรา ซึ่งทำงานไม่ได้ ก็จะได้รับเงินเดือนจากรัฐบาลที่พอเพียงที่จะซื้อหรือแลกเปลี่ยนกับปัจจัย 4 ตามความต้องการของราษฎร[8]

ดังนี้ วันแรงงาน 1 พฤษภาคมจึงมีที่มาและความหมายต่อกรรมกรและแรงงานนับตั้งแต่หลังการอภิวัฒน์สยาม 2475 ที่มีนโยบายดูแลสวัสดิการแรงงานรวมถึงนายจ้างอย่างเป็นธรรมและเป็นรูปธรรมโดยให้ความสำคัญกับแรงงานที่ทำงานในทุกชนชั้นซึ่งนโยบายแรงงานของรัฐบาลคณะราษฎรนี้อยู่ภายใต้แนวคิดสำคัญคือ หลัก 6 ประการของคณะราษฎร และเค้าโครงการเศรษฐกิจหรือสมุดปกเหลืองของนายปรีดีเป็นสำคัญ

 

หมายเหตุ : คงอักขระวิธีการสะกด และการเว้นวรรคตามต้นฉบับ

ที่มาของภาพ : ราชกิจจานุเบกษา และหอสมุดแห่งชาติ

 

บรรณานุกรม

เอกสารชั้นต้น :

• ราชกิจจานุเบกษา, เรื่อง พระราชบัญญัติว่าด้วยสำนักงานจัดหางาน พุทธศักราช 2475  วันที่ 31 สิงหาคม 2475, เล่ม 45, หน้า 315-322. สืบค้นจาก http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2475/A/315.PDF
• ราชกิจจานุเบกษา, เรื่อง พระราชบัญญัติสำนักงานจัดหางาน ประจำท้องถิ่น พุทธศักราช 2475 วันที่ 26 ตุลาคม 2475, เล่ม 49, หน้า 457-460. สืบค้นจาก http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2475/A/457.PDF
• ราชกิจจานุเบกษา, เรื่อง ตั้งกรรมการพิจารณาเรื่องกรรมกร, ประกาศในราชกิจจานุเบกษา วันที่ 27 พฤษภาคม 2477, เล่ม 51, หน้า 602-603.
• ราชกิจจานุเบกษา, เรื่อง พระราชบัญญัติสอบสวนภาวะกรรมกร พุทธศักราช 2479 วันที่ 12 เมษายน 2480, เล่ม 54, หน้า 70-73. สืบค้นจาก https://dl.parliament.go.th/backoffice/viewer2300/web/viewer.php

หนังสือภาษาไทย :

• ฉลอง สุนทราวาณิชย์ และคณะฯ, ประวัติศาสตร์แรงงานไทย ฉบับกู้ศักดิ์ศรีกรรมกร, (กรุงเทพฯ: พิพิธภัณฑ์แรงงานไทย, 2541)
• ฉลอง สุนทราวาณิชย์ และคณะฯ, ประวัติศาสตร์แรงงานไทย กุลีจีน-14 ตุลาฯ-วีรบุรุษกรรมกร, (กรุงเทพฯ: พิพิธภัณฑ์แรงงานไทย, 2542)
• ปรีดี พนมยงค์, เค้าโครงการเศรษฐกิจของหลวงประดิษฐ์มนูธรรม, (กรุงเทพฯ: สุขภาพใจ, 2552)
• ฉัตรทิพย์ นาถสุภา, ประสบการณ์และความเห็นบางประการของรัฐบุรุษอาวุโส พิมพ์ครั้งที่ 2, (กรุงเทพฯ: คณะกรรมการดำเนินงานฉลอง 100 ปี ชาตกาล นายปรีดี พนมยงค์ รัฐบุรุษอาวุโส ภาคเอกชน, 2542)
• ศิโรตม์ คล้ามไพบูลย์, แรงงานวิจารณ์เจ้า ประวัติศาสตร์ราษฎร ผู้ชาญกล้าท้าทายสมบูรณาญาสิทธิ์ไทย, พิมพ์ครั้งที่ 4. (กรุงเทพฯ: มติชน, 2565)
• สังศิต พิริยะรังสรรค์, ประวัติศาสตร์การต่อสู้ของกรรมกรไทย, (กรุงเทพฯ: โครงการหนังสือเล่ม สถาบันวิจัยสังคม จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2529)

สื่ออิเล็กทรอนิกส์ :

• อนุสรณ์ ธรรมใจ. (6 พฤษภาคม 2564). ข้อเสนอนโยบายแรงงาน และมาตรฐานแรงงานต่อรัฐบาลในสถานการณ์วิกฤติเลิกจ้าง และเศรษฐกิจหดตัวภายใต้ผลกระทบการแพร่ระบาด Covid-19 ระลอกสาม. สืบค้นจาก https://thepeople.co/pridi-banomyong-and-his-printing-house

 

---